دبیر شورای عالی مناطق آزاد معتقد است که مناطق آزاد در ایران سه اشکال اساسی «فرار مالیاتی»، «قاچاق» و «واردات بیش از اندازه» داشتند که در سال‌های اخیر با اقدامات انجام شده به حداقل رسیده است.
حجت‌الله عبدالملکی مشاور رئیس جمهور و دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی گفت: در سال ۱۴۰۱ تراز تجاری، مناطق آزاد تجاری و صنعتی حدود ۷۷۰ میلیون دلار مثبت شد؛ البته همواره مناطق ویژه اقتصادی از سال‌های قبل تراز تجاری مثبتی داشتند.
وی افزود: در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۸ میلیارد دلار صادرات غیر نفتی از مناطق آزاد و ویژه داشتیم که خالص ارزآوری آن‌ها برای کشور حدود ۱۳.۵ میلیارد دلار بوده است.
عبدالملکی در خصوص تراز تجاری منفی ۷ منطقه آزاد گفت: متاسفانه مناطق آزاد به تنهایی سال‌های سال تراز تجاری منفی داشتند؛ تراز تجاری این مناطق در سال ۱۴۰۰ منفی ۱۰ میلیون دلار بود. این یعنی بهبود تراز تجاری شروع شده بود.
وی افزود: در سال گذشته (۱۴۰۱) چند اتفاق مهم رخ داد که منجر به مثبت شدن تراز تجاری مناطق آزاد شد؛ اول اینکه بطور کلی سیاست دولت صادرات محور بود این موضوع را می‌توان در افزایش صادرات غیر نفتی مشاهده کرد. از سوی دیگر تمام دستگاه‌های کشور برای بهبود دیپلماسی اقتصادی کشور پای کار آمدند. به غیر از این تسهیل‌گری‌هایی نیز در حوزه گمرکی و امور اداری مربوط به صادرات مناطق آزاد انجام شد. تمام این موارد در کنار یک دیگر باعث شد تراز تجاری مناطق آزادی مثبت شود.
مشاور رئیس جمهور گفت: از طرف دیگر بخشی از طرح‌های نیمه تمام در مناطق آزاد پیگیری شد و توان صادارت کالا و خدمات را در این مناطق افزایش داد.
به دنبال ایجاد مناطق آزاد مشترک با کشور‌های منطقه هستیم
دبیر شورای عالی مناطق آزاد با اشاره به ظرفیت‌های ویژه مناطق آزاد و جهانی کردن آن‌ها گفت: در حال حاضر ۴۸ منطقه آزاد و ویژه اقتصادی فعال در کشور داریم، این‌ها رابط‌های اصلی برای تعاملات جهانی و بین‌المللی هستند، اما در سالیان اخیر تصویر مناسبی از وجه بین‌المللی این مناطق نشان داده نشده است.
وی افزود: در این دو سال عبارت جدیدی به نام اعضای تیم ملی اقتصاد بین الملل در مناطق آزاد مطرح شد که پیرو این موضوع به فکر ایجاد مناطق آزاد مشترک با کشور‌های دیگر افتادیم و تا کنون با ۵ کشور به مرحله تفاهم نامه رسیدیم و با ۲۱ کشور دیگر در حال مذاکره هستیم.
وی گفت: «مناطق آزاد مشترک» نسل جدیدی از مناطق آزاد هستند که در حال حرکت به این سمت هستیم. این مناطق بستر مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری و پروژه‌های مشترک بین‌المللی هستند.
عبدالملکی ادامه داد: دولت با جدیت در حال پیگیری طرح ایجاد مناطق آزاد تجاری و صنعتی مشترک با کشور‌های دیگر است بطوریکه در جلسه با سران کشور‌های مختلف نیز درباره این موضوع مذاکره می‌شود. در مذاکرات بین رئیس جمهور ایران و چین هم به این موضوع اشاره ویژه‌ای شده است.
هنوز هم معتقدم تعداد مناطق آزاد باید محدود باشد
دبیر شورای عالی مناطق آزاد در خصوص افزایش تعداد این مناطق در آینده گفت: تمام کسانی که در حوزه مناطق آزاد صاحب نظرند قائل به محدود بودن تعداد آن‌ها هستند چرا که این مناطق قرار است نقاط پرقدرتی برای افزایش تولید، صادرات و انتقال فناوری باشند. دلیل اعطای معافیت‌های مختلف هم همین موضوع است؛ اگر کل کشور منطقه آزاد شود عملا ماهیت وجودی مناطق آزاد از بین می‌رود.
وی افزود: به فعلیت رساندن مناطق آزاد موجود مامورت اصلی ما است؛ پس این مناطق نباید زیاد باشد. قائل به تعداد بهینه مناطق آزاد هستیم؛ ما به این مناطق معافیت‌های خاص می‌دهیم، اگر قرار باشد به کل کشور چنین معافیتی داده شود دیگر اداره دولت غیر ممکن می‌شود.
عبدالملکی گفت: بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی و با تایید شورای نگهبان سه منطقه آزاد جدید در حال شکل گیری است که به مناطق آزاد قبلی کمک می‌کند.
وی افزود: از گذشته سه اشکال اساسی به مناطق آزاد وارد می‌شد از جمله فرار مالیاتی، سکوی واردات بودن و محل قاچاق کالا بودن که در سه سال اخیر تا حدودی رفع شده است، این مهم حاصل انتقادات سازنده‌ای است که طی سال‌های سال مطرح شده بود.
خاک ایران از کریدور‌های منطقه قابل حذف نیست
دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری-صنعتی در پاسخ به این سوال که «اگر یک کریدور جدید از مسیر رژیم صهیونیستی کشیده شود و هندی‌ها هم در آن مشارکت داشته باشند، چابهار بلاموضوع می‌شود یا خیر؟» گفت: خاک جمهوری اسلامی ایران از کریدور‌های منطقه قابل حذف نیست. اینکه نقشه می‌کشند در اطراف ما، شرق و غرب ما کریدور درست کنند، تلاش‌هایی است که عده‌ای برای حذف خاک ایران می‌کنند. اما خاک ایران از این منطقه به لحاظ کریدوری قابل حذف نیست.
عبدالملکی ادامه داد: سرزمین ما سرزمین ارزان قیمتی برای طرح‌های ترانزیتی است. کشور‌های منطقه که به دنبال تقویت ترانزیت منطقه هستند، خود را درگیر موضوع حذف جمهوری اسلامی و خاک ایران از کریدورها نکنند؛ این موضوع برای آن‌ها به صرفه نیست.
در توسعه کریدورها کوتاهی کرده‌ایم
دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری-صنعتی اضافه کرد: البته این موضوع نباید به این منجر شود که ما در توسعه کریدورها قصور کنیم که متاسفانه این اتفاق دارد می‌افتد. باید خیلی سریع شرایط جبران شود. اینگونه نباشد که صرفا منافع کشور‌های منطقه را تامین کنیم، بلکه این کریدور‌های ترانزیتی منفعت فوق العاده‌ای برای خودمان می‌تواند داشته باشد. برای توسعه کریدورها، هم منابع داخلی خوبی داریم و هم از منابع بین المللی و خارجی میتوانیم استفاده کنیم.
وی افزود: چابهار به جهت قرار گرفتن در حاشیه اقیانوس هند یکی از مناطق آزاد بسیار راهبردی ماست. منطقهای که از لحاظ کریدوری حوزه شمال به جنوب، جنوب به شمال شرق و جنوب به شمال غرب را نیز دارد.
در چابهار هندی‌ها ایران را معطل نکردند
عبدالملکی درخصوص قرارداد ایران با هند عنوان کرد: سازمان بنادر و دریانوردی که متولی این موضوع در حوزه قراردادی بود، آن را پیگیری کرد. مشکلاتی وجود داشت که بخشی از آن حل شده و مابقی درحال حل شدن است. هندی‌ها بخشی از تجهیزات خود را آوردند و ما را معطل نکردند. چند مورد سوتفاهم قراردادی وجود داشت که بخشی از آن از طرف ما بود و درحال حل شدن است.
مشاور رئیس جمهور اضافه کرد: درحال حاضر حجم زیادی ترانزیت و بار از بندر چابهار عبور می‌کند. خط دریانوردی ما نیز با چین و هند فعال شده است.
دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری-صنعتی در پاسخ به این سوال که «دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد، ذیل ریاست جمهوری کارآمدتر است یا ذیل وزارت اقتصاد؟» گفت: درحال حاضر، دبیرخانه ذیل وزارت اقتصاد است. نکته‌ای که وزیر اقتصاد و دارایی پیگیری کرد که در لایحه برنامه هفتم هم آمده، انتقال دبیرخانه مجددا به نهاد ریاست جمهوری است.
وی تصریح کرد: استدلال وزیر اقتصاد برای انتقال به نهاد این است که مناطق آزاد با همه دستگاه‌ها و وزارت‌خانه‌ها ارتباط دارد؛ با وزیر صمت، رئیس بانک مرکزی، وزیر جهاد کشاورزی و حتی در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز تعامل دارد؛ بنابراین سطح دبیرخانه باید به قدری باشد که بتواند تعاملات گسترده‌تری داشته باشد تا هم مشکلات مناطق حل شود و هم ظرفیت فوق العاده دبیرخانه به فعلیت برسد. این موضوع در لایحه برنامه هفتم توسعه آمده و تعداد زیادی از نمایندگان مجلس هم نظرشان مثبت بوده و درحال بررسی موضوع هستند.
فرار مالیاتی، قاچاق و واردات سه مشکل اصلی مناطق آزاد بود
عبدالملکی درمورد اشکالاتی که در سال‌های گذشته به مناطق آزاد وارد بود اظهار کرد: سه اشکال به مناطق آزاد در سالیان گذشته وارد بود و مطرح کردن این مشکلات باعث شد در سال‌های اخیر تا حد زیادی برطرف شود. این اشکالات موضوع فرار مالیاتی، محل قاچاق کالا و سکوی واردات بودن این مناطق بود.
مشاور رئیس جمهور توضیح داد: درمورد فرار مالیاتی، همین چند ماه اخیر نظام ثبت شرکت در مناطق آزاد را به نحوی اصلاح کردیم که امکان ثبت شرکت سوری نخواهد بود و مالیات‌ها به کلی اخذ خواهد شد. درمورد قاچاق کالا این مسئله هست که یک زمانی، ثبت و ضبط درستی روی ورود و خروج کالا به مناطق آزاد انجام نمی‌شد، اما درحال حاضر نظام ثبتِ تمام ورودی و خروجی کالا‌ها در مناطق آزاد و ویژه ایجاد شده است؛ یعنی هر کالایی حتی اگر یک خودکار وارد مناطق شود، در سامانه‌های رسمی تجاری کشور که ذیل وزارت صمت است، ثبت سفارش یا ثبت آماری می‌شود. البته برخی می‌گویند چند قایق در برخی سواحل قشم، شب‌ها کالا خالی می‌کنند؛ این موضوع در همه مرز‌ها تا حدی وجود دارد و مربوط به منطقه آزاد نیست. اما فرایند‌های ورود و خروج کالا به مناطق آزاد به نحوی اصلاح شده که از مجاری رسمی امکان قاچاق نباشد.
عبدالملکی درخصوص سکوی واردات بودن مناطق آزاد گفت: در سال‌های اخیر، این مناطق تبدیل به سکوی صادرات شده است؛ یعنی تراز تجاری ما درحال مثبت شدن است. اکنون به‌دنبال تبدیل کردن مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به نقاط پرقدرتی هستیم که هم در سطح داخلی برای رفاه مردم و هم در سطح بین المللی به عنوان یک کشور مقتدر و توانمند باعث جهش اقتصادی کشور در حوزه اقتصادی شود.
