مقام معظم رهبری: «تولید داخلی حتما یکی از کلیدهای نجات کشور از مشکلات اقتصادی است.»

موقعیت استراتژیکی به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران در نقشه تجاری جهان، مهمترین عامل شکل‌گیری منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار در بیش از ۳۰ سال پیش بود و به همین رو، رویکرد کلان منطقه آزاد چابهار در طی دو دهه بر تجارت متمرکز بود. اما از ابتدای دهه ۹۰ و به دنبال رهنمود مقام معظم رهبری مبنی بر حمایت افزون‌تر از تولید ملی، منطقه آزاد چابهار ضمن حفظ کارکردهای تجاری، راه‌اندازی و توسعه واحدهای تولیدی را هم در کانون توجه قرار داد و امروز با گذشت بیش از یک دهه شاهد شکوفایی تولید در چابهار هستیم؛ فرآیندی که در سال پیش‌رو هم ادامه داشته و مویدی است بر بسترسازی منطقه آزاد چابهار برای رشد تولید داخلی و توسعه سرمایه‌گذاری و البته مهار تورم.

هموار شدن مسیر رشد تولید در چابهار

به فرموده مقام معظم رهبری (در بیانات نخستین روز از سال ۱۴۰۲) سرمایه‌گذاری امر مهمی است که در کنار تولید اهمیت بالایی دارد. این مهم یعنی تمرکز بر جذب سرمایه‌ و سرمایه‌گذار، همان فاکتور بنیادی است که مسیر رشد تولید در چابهار را هموار کرده و طرح‌‌های بزرگ و اثرگذاری چون پتروشیمی‌ها و طرح‌های فولادی و … را در چابهار به ثمر رسانده است.

توسعه سرمایه‌گذاری‌های صنعتی در چابهار طی سال‌های گذشته همواره معلول دو عامل مهم بوده است: نخست ظرفیت‌های ذاتی چابهار و موقعیت استراتژیک سواحل مکران برای تولید و تجارت و سپس تصویرسازی مثبت و اثرگذار سازمان منطقه آزاد که بستر توسعه سرمایه‌گذاری در چابهار را فراهم آورده است.

تمرکز بر مزیت‌های رقابتی تولید در چابهار

تمرکز بر مزیت‌های رقابتی عامل دیگر شکوفایی تولید و صنعت در چابهار است؛ سیاستی که سازمان منطقه آزاد چابهار برای توسعه صنایع در چابهار در دستور کار قرار داد. چابهار مزیت‌های حمل‌ونقلی، دریا، بندر و سوخت را در اختیار دارد، بازارهای بزرگی چون افغانستان و پاکستان و آسیای میانه را در همجواری دارد و از همه مهمتر در نقطه تلاقی محور تجاری شمال – جنوب و شرق – غرب جهان قرار گرفته است. سازمان منطقه آزاد چابهار با تمرکر بر این مزیت‌ها، هدایت سرمایه‌گذاری را در چابهار بر عهده گرفت و بستر توسعه صنایعی را فراهم آورد که با تولید در چابهار و یا ترانزیت از این مسیر، مزیت رقابتی پیدا می‌کنند.

دو محور عمده تولید در چابهار

دو دسته عمده تولید در چابهار صورت می‌گیرد؛ گروه اول تولیداتی است که مواد اولیه آن از خارج از کشور تامین شده و در چابهار فرآوری، صادرات مجدد و یا وارد بازار داخل می‌شود. برخی مواد غذایی و یا سنگ‌های معدنی که عمدتا از افغانستان و پاکستان تامین می‌شوند، در این گروه جای می‌گیرند، و گروه دوم تولیداتی هستند که مواد اولیه آن به پشتوانه صنایع بزرگ چون پتروشیمی و فولاد در چابهار و یا از سایر نقاط ایران تامین شده و به واسطه انرژی ارزان، قابل تولید و رقابت با محصولات مشابه در بازارهای جهانی به خصوص همسایگان شرقی است.

تحقق رشد تولید در چابهار با نگاه صادرات

مزیت چابهار در تولید صادراتی است؛ موقعیت جغرافیایی چابهار امکان تولید برای داخل را از چابهار گرفته و مزیت‌های آن را در تولید برای صادرات قرار داده است. شاید مهمترین دلیل اینکه ظرفیت‌های و پتانسیل‌های چابهار در حوزه تولید چندان شکوفا نشده این بوده که تولیدکنندگان برای بازار مصرف خود نگاه به داخل داشته‌اند. فاصله چابهار تا مهمترین کانون جمعیتی ایران که تهران باشد، نزدیک به ۲هزار کیلومتر است. این فاصله به این معناست که تولیدکننده در چابهار با هیچ تولیدکننده داخلی توان رقابت ندارد و نگاه تولید در چابهار باید به بیرون باشد. در عین حال در جانب شرقی چابهار، در فاصله ۷۰۰ کیلومتری به کراچی با ۲۰میلیون نفر جمعیت می‌رسیم؛ بازاری که علاوه بر جمعیت خود، هاب توزیع کالا برای بازار ۲۱۳میلیون نفری پاکستان نیز به شمار می‌رود. این تغییر نگرش و رویکرد، آغاز فصل جدیدی در تولید در چابهار شده است.

رشد ۲۰ برابری ارزش تولیدات چابهار طی یک دهه

حال برای جمع‌بندی مباحث طرح شده، باید به صورت مصداقی و عینی بررسی کرد که بازتاب تغییر رویه‌ها و استراتژی‌ها، آیا منجر به رونق تولید در چابهار شده است؟ این پرسش بنیادی را با مقایسه چند مورد اساسی می‌توان پاسخ داد: در نتیجه تغییر رویکرد ابتدای دهه ۹۰ و توجه به تولید، ارزش تولیدات منطقه آزاد چابهار با شیبی ملایم از سال۹۳ رو به فزونی نهاد؛ چنانکه میزان ارزش تولیدات منطقه آزاد چابهار که در سال ۹۳ تنها یک هزار و ۲۴۰ میلیارد ریال بود، در سال ۱۳۹۸ به قریب ۶ هزار میلیارد ریال رسید و در پایان ۱۴۰۱ از ۲۳ هزار میلیارد ریال فراتر رفت. به بیانی دیگر تولیدات منظقه آزاد چابهار با ارزش ۲۳ هزار و ۲۴۰ میلیارد ریال در پایان سال ۱۴۰۱ رشدی ۳۰۰ درصدی را نسبت به سال ۱۳۹۸ و رشدی یک هزار و ۸۰۰ درصدی را نسبت به سال ۱۳۹۳ تجربه کرده است.

تولید صادارت‌گرا، کفه‌ای که در سال ۱۴۰۱ سنگین شد

از دیگر مصادیق رونق تولید در چابهار در سال ۱۴۰۱ پیشی گرفتن تولیدات صادراتی در چابهار بوده است. همانطور که پیشتر شرح آن رفت، مزیت چابهار در تولید، تمرکز بر تولید صادارت‌گراست. این مهم در سال ۱۴۰۱ در دستور کار قرار گرفت و نتایج عملیاتی آن، در گزارش‌های پایان سال مشهود است. چنانکه در سال ۱۴۰۱ صادارت چابهار به سرزمین اصلی (داخل کشور) به میزان ۶۸ درصد نسبت به پایان سال ۱۴۰۰ کاهش داشته و در عین حال صادرات چابهار به خارج از کشور با افزایش ۴۴ درصدی همراه بوده است. یافتن بازارهای مصرف در مقاصد خارجی همان نیروی محرکه‌ای است که می‌تواند اهداف رشد تولید در چابهار را محقق کند.

افزایش ۲۱۸ درصدی اشتغال

و در پایان هم باید تاکید کرد که توسعه سرمایه‌گذاری و افزایش واحدهای تولیدی در منطقه آزاد چابهار، منجر به ایجاد فرصت‌های شغلی در تمام سطوح شده و افزایش ۲۱۸ درصدی اشتغال در چابهار را به همراه داشته است. چنانکه اشتغالزایی واحدهای تولیدی از ۱۶۶۲ مورد در پایان ۱۴۰۰ به ۵ هزار و ۲۹۴ مورد در پایان ۱۴۰۱ رسیده است.